WIELKANOC
Święta wielkanocne to wyjątkowy czas, podczas którego przeplatają się ze sobą tradycje ludowe, obrzędy religijne i budzący się do życia po ziemie świat przyrody. Święta Wielkiej Nocy są czasem radości, któremu towarzyszy biesiadowanie z najbliższymi czy zabawy na świeżym, wiosennym powietrzu.
Wielkanoc jest to najstarsze chrześcijańskie święto, którego data jest ruchoma, ponieważ jego datę ustalono według kalendarza księżycowego, który w tradycji żydowskiej wyznaczał dzień Paschy. Na Soborze Nicejskim I w 325 r. uzgodniono, że Wielkanoc będzie obchodzona w pierwszą niedzielę po pierwszej pełni Księżyca i wiosennym zrównaniu dnia z nocą. W efekcie święto to może przypadać w jedną z niedziel między 22 marca a 25 kwietnia.
Wielkanocny Wielki Tydzień
Niedziela Palmowa
Niedziela Palmowa to święto upamiętniające wjazd Jezusa do Jerozolimy. Dawniej zwana Niedzielą Wierzbną lub Kwietną. W dawnych czasach palmy robiono z tych roślin, które rosły nad rzeką, ponieważ płynąca w nich woda dawała rośliną zieleń i życie. Była to głównie wierzba, a także trawa czy trzcina nadrzeczna, to rośliny najszybciej odradzały się po zimie. Do takich palm dodawano także pierwsze wiosenne kwiaty, suszone zioła czy piórka. W dzisiejszych czasach, w Niedzielę Palmową zanosimy palemki do kościoła najczęściej zrobione z bazi, bukszpanu i żywych lub suszonych kwiatów. Poświęconą palemkę zabieramy do domu i najczęściej wieszamy blisko drzwi wejściowych, aby chroniła domowników przed wszelkim złem.
Wielki Czwartek
To dzień upamiętniający ostatnią wieczerzę Jezusa Chrystusa z jego uczniami. Ustanowione zostały wtedy dwa ważne sakramenty: kapłaństwo i eucharystia. Wieczorem odprawiana jest uroczysta Msza Św. podczas której kapłani noszą złote ornaty oraz śpiewają chwalebne pieśni. Nabożeństwo kończy się przeniesieniem Najświętszego Sakramentu do kaplicy adoracyjnej zwanej ciemnicą. Milkną wtedy organy i dzwony, które zostają zastąpione kołatkami. Wydarzenie te rozpoczyna Święte Triduum Paschalne.
Wielki Piątek
To dzień największej żałoby, zadumy, dzień wyciszenia. To jedyny taki dzień w roku, gdy w Kościele nie ma mszy świętej. W czasie nabożeństwa wielkopiątkowego odbywa się jedynie droga krzyżowa oraz czytanie Męki Pańskiej z Ewangelii św. Jana. Dawniej w Wielki Piątek odbywały się pochody zakapturzonych pokutników, którzy na znak pokuty na oczach pobożnych tłumów biczowali się głośno lamentując.
Tradycyjnie Wielki Piątek to dzień hołdu dla krzyża i grobu pańskiego. Przez całą noc odbywa się czuwanie przy Grobie Pańskim pełnione przez wiernych (np. ministranci, strażacy, żołnierze, koła różańcowe czy grupy modlitewne).
Wielka Sobota
To Wigilia Wielkanocy, dzień oczekiwania na Zmartwychwstanie Jezusa. W kościele trwa adoracja przy grobie Chrystusa. Przeważnie około południa wierni udają się do kościoła, aby poświęcić potrawy przeznaczone na stół wielkanocny. W koszyku do święcenia powinny znaleźć się taki produkty jak: pieczywo, wędlina, jajka, baranek (z masła lub ciasta), sól i pieprz, chrzan. Święconka powinna zostać zjedzona następnego dnia podczas uroczystego śniadania z rodziną. Wieczorem odbywa się nabożeństwo Liturgia Światła, podczas którego święcony jest ogień. Przed kościołem rozpalane jest ognisko, od którego zapalany jest paschał, a następnie zapalane są świece przyniesione przez wiernych.
Wielka Niedziela
Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego kończy czterdziestodniowy Wielki Post. Wczesnym rankiem odbywa się uroczysta msza rezurekcyjna. W 1951 r. papież Pius XII przeniósł poranne nabożeństwo na godziny wieczorne i połączył je z Liturgią Światła. Chciał w ten sposób zwiększyć liczbę wiernych uczestniczących w mszy rezurekcyjnej. Sobór Watykański II wprowadził dwa nabożeństwa rezurekcyjne kończące Triduum Paschalne: msza wieczorna w Wielką Sobotę oraz msza o świcie w dzień Wielkanocy.
W niedzielę rano cała rodzina zasiada do stołu przystrojonego białym obrusem i udekorowanego bukszpanem i spożywa poświęcone poprzedniego dnia potrawy. Wielkanocna Niedziela to czas przeznaczony dla rodzinny na wspólne biesiadowanie, radość i wspólną zabawę.
Tradycje Wielkanocne
Okres świąteczny to wiele tradycji i zwyczajów ludowych jak np.: święconka, palma, śniadanie wielkanocne, pisanki oraz śmigus-dyngus. Korzenie niektórych zwyczajów sięgają czasów pogańskich, a niektóre sięgają święta zwanego jako Jare Gody – słowiańskich obrzędów związanych z zakończeniem zimy i przywitaniem wiosny. Dużo tradycji wielkanocnych zanika i nie jest już obchodzonych. Jednak w niektórych regionach wciąż kultywowane są dawne obyczaje. Wielkanocne zwyczaje ludowe to część naszej tradycji i historii, dlatego warto je znać, nawet jeśli nie są już praktykowane.
Poświęcone palmy w Niedzielę Palmową
Palmy zaniesione do poświecenia były o wiele większe niż te w dzisiejszych czasach. Wierzono, że poświęcona palemka ma właściwości magiczne, przynoszące szczęście, zdrowie i dobrobyt. Taką palemką delikatnie bijano nie tylko domowników, ale także zwierzęta, by wszyscy byli zdrowi przez cały rok i aby przekazać w ten sposób magiczne siły. Wykonany z palemek krzyżyk wtykano w pierwszą zaoraną skibę, co miało chronić pole przed gradobiciem. Gałązki wtykano także pod próg, by strzegły domowników przed chorobami, a te wetknięte pod strzechą chroniły dom przed piorunami. Aby ustrzec się od bólu gardła i zapewnić sobie zdrowie połykano wierzbowe kotki z palemki.
Śmigus-Dyngus
Tradycja kultywowana do dziś, choć w dość zmienionej formie niż kiedyś. Zwana inaczej „lejek”, „oblewanka” lub „dyngowacz”. Śmigusem zwano symboliczne smaganie witkami wierzbowymi po nogach i oblewanie zimną wodą. Dyngus polegał na wykupieniu się panny od smagania gałązkami lub od oblewania wodą. Panna mogła wykupić się przez podarowanie tradycyjnej pisanki lub przysmaku ze świątecznego stołu. Była to najciekawsza i bogata w treść i formę tradycja, której towarzyszyły tańce, muzyka, przebierańcy i przyśpiewki. Niestety w ostatnich latach śmigus-dyngus przybrał formę brutalnej bitwy między nastolatkami, podczas której niekiedy oblewani są również dorośli.
Siuda Baba
Obecnie jest to zwyczaj ludowy obchodzony w niektórych podkrakowskich wsiach, a szczególnie w Lednicy Górnej. Wiąże się ona z legendą dot. kapłanki, która w świątyni pod Kopcową Górą przez cały rok strzegła ognia. Wychodziła ona raz w roku, z nadejściem wiosny, aby poszukać swojej następczyni. Kapłanka ta zwana Siudą Babą była cała czarna od sadzy pilnowanego ognia. W obawie przed wybraniem wszystkie panny chowały się, gdzie tylko mogły. Obecnie sama Siuda Baba to mężczyzna przebrany za kobietę i wysmarowany sadzą. W orszaku towarzyszą mu: druki mężczyzna przebrany za Cygana i czterech chłopców ubranych w tradycyjne stroje. Siuda Baba niesie ze sobą „wózek” i zbiera datki wśród mieszkańców. Poczernienie twarzy sadzą przez Siudą Babę przynosi szczęście a panną wróży szybkie zamążpójście.
Pogrzeb żuru i śledzia
Był to obrzęd obchodzony głównie na Kujawach. Kiedyś wierni bardzo rygorystycznie przestrzegali postu. Na liście produktów zakazanych oprócz mięsa znajdowały się również cukier i nabiał. Ludzie ograniczali się najczęściej do postnego żuru i śledzia. Z nadejściem Wielkiego Piątku i końcem postu, świętowano koniec pokuty. Urządzano wtedy symboliczny pogrzeb uprzykrzonego śledzi i żuru. Z domu wynoszono i wieszano na drzewie śledzia wyciętego z drewna lub zrobionego z tektury, a gar wypełniony żurem zakopywano lub wylewano. Towarzyszyły temu żartobliwe przyśpiewki i wielka radość. Po wszystkim wracano do domów i zabierano się za przygotowywanie obfitych wielkanocnych potraw.
Topienie Judasza lub inaczej Wieszanie Judasza
Ze względu na brutalność i agresywność tej tradycji praktykowanie jej zostało zakazane przez Kościół. To zwyczaj wielkanocny przypominający o zdradzie Judasza i mająca swoje korzenie w pogańskim zwyczaju topienia Marzanny. Wieszanie Judasza miało w symboliczny sposób wymierzyć sprawiedliwość zdrajcy. Obrządek zaczynał się w Wielki Czwartek, kiedy to sądzono i wieszano na wierzy kościoła kukłę, przedstawiającą Judasza. W Wielki Piątek ją strącano z wieży, bito, szarpano i podpalano. Na sam koniec kukłę wrzucano do rzeki lub jeziora.
Chleb, śledź i grosz
To bardzo piękna tradycja, która praktykowana jest nadal w okolicach Legnicy. W Wielki Piątek zakonnicy z klasztorów Benedyktynek i Kartuzów bezinteresownie rozdawali najbiedniejszym jedzenie w postaci chleba i śledzia marynowanego oraz dawali na pamiątkę specjalnie bite na tę okazję monety.
Bziuki w Koprzywnicy
To jedno z najbardziej widowiskowych zwyczajów wielkanocnych, mających miejsce w tamtejszym kościele podczas procesji rezurekcyjnej. W zupełnej ciemności kilku strażaków wydmuchuje energicznie słupy powietrza z rozpyloną naftą w kierunki płonącej pochodni. Ta zapala się z charakterystycznym odgłosem i tworzy długi, nawet na kilka metrów, słup ognia.